Осыдан 10-15 жыл бұрын өз орындығында отырып, ғаламшарымыздың кез келген нүктесіне виртуалды түрде баруға болады деп ойламаған едік. Қазіргі уақытта Лувр, Эрмитаж залдарына бару, атақты Кремль бөлмелерін көру, әлемнің ең танымал музейлерінің құнды жәдігерлерімен танысу мүмкіндігін алып отырмыз. Көне заманнан бері адамдар кеңістікте ауысуды армандаған, ал компьютерлердің пайда болуымен және интернет желісінің дамуымен бұл арман шындыққа айналуда. Коммуникациялық технологиялар қарым-қатынас тілі мен үлкен қашықтықты еңсере отырып, нақты уақытта, әртүрлі адамдармен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Алайда, қарым-қатынастан басқа адам мәдени, дене бітімі, танымдық және рухани даму қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет. Әдістемелік тұрғыдан виртуалды және онлайн экскурсиялар жаңа ұғым– бұл оқытудың инновациялық түрі. Педагогикалық әдебиетте экскурсия белгілі бір білім беру немесе тәрбие мақсатына сәйкес тарихи нысандарда, музейде, көрмелерге және т. б. ауыстырылған арнайы оқу-тәрбиелік сабақ ретінде қарастырылады. Осы анықтама негізінде онлайн экскурсияны өзіндік бақылау үшін қажетті деректерді жинау мақсатында нақты объектілердің виртуалды көрінісімен шынайы экскурсиядан ерекшеленетін оқытудың ұйымдастыру нысаны ретінде қарастыруға болады. Виртуалды және онлайн экскурсиялар интернетке қол жетімділігі бар әрбір адамға жердің әр бұрышында болуға мүмкіндік береді. Әсіресе, бұл шын мәнінде саяхатқа шыға алмайтын мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін қолайлы. Виртуалды және онлайн экскурсиялар барысында алған әсерлерін біз нақты өмірде бастан кешіретін эмоциялармен салыстыруға болады!

«Ежелгі Тараз ескерткіштері» тарихи-мәдени қорық-музейі еліміздің тарихи-мәдени мұрасын насихаттау мақсатында жыл сайын сирек кездесетін және бірегей артефактілерді көрсете отырып, музей қорынан білім беру жобалары мен көрмелерін ұсынады.

Музей өз жұмысын онлайн режимде жалғастырады және оқу орындары оқушыларының назарына «Ұлағатты ұрпақ» атты жаңа мәдени-білім беру онлайн жобасы аясында музейге қарасты киелі шаһарымыздың тарихи-мәдени нысандарымен таныстыратын онлайн экскурсиялар, бейне айдарлар, үйірмелер мен әртүрлі байланыс құралдарымен таныстыратын музейлік онлайн сабақтар өтеді. Музей сабақтарында балалар байланыстың даму тарихы туралы пайдалы және қызықты ақпарат алып қана қоймай, барлығы неден басталды және бүгін музейдің қор коллекциялары мысалында қазіргі заманғы жетістіктерге қалай келдік, сондай-ақ онлайн викториналарға қатысып, тақырыптық сұрақтарға жауап бере алады. Музей балаларды кейде бала ешқашан кездестірмеген және қоршаған шындықта кездестіре алмайтын мүлдем жаңа, бейтаныс заттардың әсерімен байыта алады. Бұл оның көкжиегін, әлем идеясын ерекше кеңейтеді. Бастауыш жалпы білім беру деңгейіндегі студенттерді рухани-адамгершілік дамыту мен тәрбиелеудің мақсаты-Отан тағдырын жеке тұлға ретінде қабылдайтын, өз елінің бүгіні мен болашағы үшін жауапкершілікті сезінетін, Қазақстанның тарихын көпұлтты халқының рухани және мәдени дәстүрлеріне негізделген жоғары адамгершілік, Шығармашылық, Қазақстанның болашақ азаматының қалыптасуы мен дамуына музей педагогикасының берері мол деп білеміз. Бұл тәжірибе ерекше құндылыққа ие, өйткені онда мұғалімдер мен музей қызметкерлерінің оқушылардың туған тарихы мен мәдениетінің, рухани өмірінің шынайы құндылықтарына деген қызығушылығын қалыптастыру бойынша бірлескен жұмысы  бүгінгі таңда өте маңызды.

Музей педагогикасы музей қызметінің бағыттарының бірі ретінде бірыңғай білім беру процесінде тұлғаны рухани-адамгершілік, азаматтық-патриоттық, тарихи-өлкетану тәрбиелеу практикасында барған сайын сұранысқа ие болып келеді. Музей мен мектеп ынтымақтастығына бағытталған білім беруді гуманитарлық жаңартуға ұмтылу ХХІ ғасырдың жаңа білім беру парадигмасының негізін құрайды.

Сонымен қатар, мұғалімдердің шығармашылық қызметі үшін жаңа мүмкіндіктер ашылады. Енді компьютердің кең мүмкіндіктерін пайдалану техника және ғаламдық Интернет, олар қызықты өткізе алады слайд-шоу немесе слайд-шоу түрінде еске түсіретін виртуалды экскурсиялар. Алайда, жеке музейлер, мысалы, әйгілі Лувр немесе Эрмитаж, соңғы технологиялық мүмкіндіктердің арқасында желі қолданушыларына ұсынған слайд-шоу ғана емес, музей залдары мен ғимараттарының панорамалық бейнелерін ұсынды. Нәтижесінде, мұндай виртуалды серуендер нағыз қызықты саяхатқа айналады.

COVID-2019 індеті жұмысымызды  еріксіз түрде онлайн форматқа өтуге мәжбүрледі. Бұл формат бізге жат болған жоқ, десек те халықпен етене байланыста жүрген музей жұмысына қолайсыздықтар тудырғаны рас. Дегенмен әр істің бір жақсылығы бар демекші, бұрын ереже бойынша экскурсия жетекшісі музейге келген қонақтардың тек 25-іне ғана қызмет көрсете алса, ал онлайн форматта бір мезетте мыңнан астам адамдарға қызметін көрсете алды. Әрине тарихи құндылықтарымызды насихаттауда бұл тиімді жұмыс деп ойлаймыз. Жасалып жатқан онлайн форматтаға насихаттау жұмыстарына айтылып және жазылып жатқан пікірлерден байқағанымыз тек Қазақстанның ғана емес шет елдік азаматтардың да қазақ тарихына деген қызығушылығының артқанын байқадық. Қазіргі уақытта «Ежелгі Тараз ескерткіштері» тарихи-мәдени қорық-музейіне қарасты республикалық маңызы бар 30 нысан тіркелген. Осы нысандардың ішінде халықтың көп баратын тарихи орындар Қарахан, Айша бибі, Көне Тараз археологиялық саябағы және Ақыртас сарай кешені болып табылады. Індет басталғалы ешбір нысандарға келушілер кіргізілмейді. Міне, осы орайда тарихи нысандардың насихаттау жұмыстарын тоқтатпау мақсатында, онлайн форматта (үш тілде) экскурсиялар, дәрістер, көремлер ұйымдастырылып, әлеуметтік желілерде жариялануда. Сонымен қатар музей қорындағы құнды да, бірегей жәдігерлермен жекелеп таныстыру мақсатында «Бір жәдігер тарихы» атты бейне айдардың түсірілімі үздіксіз жүргізіліп келеді.

Теориялық материалдан басқа, олар мультимедиалық өнім түріндегі практикалық материалдар, арнайы іріктелген тапсырмалар, суреттер және т. б. ақпараттардан тұратын ауқымды бейне экскурсиядан таныса алады. 

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтылғанындай, туған өлкеміздің тарихын кеңінен таныту мақсатында музейлер де өз қызметін жаңа талаптар тұрғысынан атқаратын болады.

Жамал АҚПАН, «Ежелгі Тараз ескерткіштері» тарихи-мәдени қорық-музейінің бөлім басшысы

Бақдәулет ТӘЖІБАЕВ, музейдің экскурсия жетекшісі