Автор мақаласында Жәңгір­дің хан сарайындағы алғашқы ұйым­дас­тыр­­ған қару-жарақ палатасында бол­ған қарулар жайлы мәселе көтерді. Шынымен де, «Қару-жарақ палатасындағы хан әулетінің қадір тұтатын құнды заттары Жәңгір хан өлгеннен ке­йін қайда кетті? Кім қолданды? Қазірге дейін сақталды ма?» деген сұрақтарға шешім табылмауда. Бұл сауал тарихшыларды ойландырары сөз­­­сіз.

Тарихи тұрғыдан құнды жә­­ді­гер­лерді атақонысқа қайтару үшін Бөкей ордасы тарихи-музей кешені директоры іздестіру жұмыстарын қолға алды. Бастамалары нәтижелі бо­лып, орыс зерттеушілері Китта­ры мен Сабанщиковтың жазбала­рында көрсетілген Жәңгір ханның «Қа­ру-жарақ палатасында» болған Әбіл­хайыр әулетінен Бөкей және Жәң­гірдің хан тағына отыруына орай Ресей патшалары берген қы­лыштары табылды.

Бірде Ғайса Махимов Ресейден шығатын «Мир музея» журналындағы «В Соколиной баш­не Ханского дворца», Галина Останенко, Музей истории и культуры крымских татар «Ханский дворец» деген мақаланы кезіктіреді. Бұл мақалада көптен бері іздеген хан Жәңгірдің 1823 жылы таққа отырған кезінде Александр І патшаның сыйға тартқан қылышы туралы айтылған екен. Осы мәліметтерге сүйене отырып, ғаламтор арқылы «Бахчисарайский историко-культурный и археологический музей-заповед­ник» музейінің «В Бахчисарае открылась выставка средневековых оружий» деп аталатын қару-жарақ экспозициясы туралы түсірілген деректі фильмді тауып алады. Көрмеде көз тартарлықтай көне қарудың түр-түрі жетерлік екен. Ішінде мақалада жазылған Александр біріншінің Жәңгір сұлтанға хан дәрежесіне көтерілуіне байланысты сыйға тартқан қылышы да тұр. Экспозицияны таныстырып жүрген экскурсия жүргізушісі құн­ды жәдігерді Бөкей хандығынан қалған деп айтып өтті (суретте). Ішінде Жәңгірдің жинақтаған басқа да қарулары болар деген оймен ғаламтор арқылы музейге Жәңгір ханның қару-жарақ палатасының басқа да жәдігерлерін сұрасты­рып хат жолдайды. Көп күттірмей Хан сарайы директорының ғылым жөнін­дегі орынбасары Полканова Анна Юрьевнадан жауап келді. Онда: «На Ваше письмо о клинке, указанном в статье Г. Останенко «В Соколиной башне Ханского дворца» в журнале «Мир музея за ¹314 от 10 октября 2013 года сообщаем, что он действительно находится в фондах нашего музея» деп жазылған.

Ханнан қалған мұраның сақталғанына кө­­з жеткен соң, қалған жәдігерлерді сұрастырып тағы да хат жолдайды. Арада сегіз ай өткен соң мынадай қуа­нышты хабар келеді: «Уважаемый Гайса Темирбулатович, пишет Вам Зайцев Илья. В недавнем прош­лом я работал заместителем директора Бахчисарайского ис­то­рико-культурного заповедника. Мне пере­сла­ли Ваше письмо в Музей о казахских клинках. Дей­с­тви­тельно, в Музее есть два клинка ханов Бу­кея и Джангира. Я совсем не­дав­но делал доклад о них в Москве на конференции (с пе­реводом над­писей и обстоятельствами по­­па­да­ния сабель в Бахчисарай). Этот до­клад готовится сейчас к пуб­­ли­ка­ции в журнале в Москве. Я го­тов пе­реслать Вам мою статью. С уважением, Илья».

Бұл жаңалықты оқырманмен бөлісу мақсатында хаттарды то­лық­­тай жариялап отырмыз. Бөкей ор­да­сы тарихи-музей кешені құ­ра­­мын­да­ғы екі ғасырға жуық сақ­талған хан сарайының шығыс бө­лігі мен Елбасы Н.Назарбаевтың қабылдаған «Мәдени мұра» бағ­дарламасы арқылы қайтадан қал­пына келтірілген хан сарайының «орталық бөлігі» мен «батыс бө­лі­гі» болашақта ханның мемориал­дық музейі болып жасақталмақ.

Қа­зақ хан­­дығының 550 жылдығына орай белгіленген ша­ралардың бірі Хан ордасы ауылында өтеді деп күтілуде. Осы айтулы оқиға қарсаңында қос ханның қылышы өзінің тарихи орнына қайтарылса ғой...

Нұрлыбек РАХМАНОВ,

Батыс Қазақстан облысынан

 арнайы kazmuseum.kz сайты үшін